Iedereen
wetenschAPPer:
fijnstofmetingen met de smartphone
Fijnstof in de lucht kan de volksgezondheid negatief beïnvloeden. IenM werkt daarom toe naar minder uitstoot van stoffen en een betere luchtkwaliteit. Weten we de hoeveelheid en samenstelling van fijnstof in de lucht, dan krijgen we beter inzicht in milieu- en gezondheidsrisico’s en de bronnen. Sinds kort helpen duizenden Nederlanders het KNMI en RIVM met fijnstofmetingen. Met iSPEX, een opzetstuk en een app, veranderen zij hun smartphone tijdens de landelijke meetdag in een meetinstrument.
iSPEX: de samenleving betrekken
De iSPEX: een opzetstukje voor de lens van een smartphone en een bijbehorende app. Hiermee kunnen burgers op een heldere dag de eigenschappen van fijnstof in de lucht meten. Het KNMI, RIVM, de Nederlandse Onderzoeksschool voor Astronomie, de Universiteit Leiden en de Stichting Ruimteonderzoek werkten samen aan de ontwikkeling van iSPEX. Hiermee betrekken zij burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties bij het in kaart brengen van het fijnstofprobleem. Het uiteindelijke doel van de Landelijke Meetdag
Luchtkwaliteit: onderzoeken hoe nauwkeurig de iSPEX-metingen zijn en welke aanvullende informatie ze over fijnstof opleveren. Belangrijk, want de kleine deeltjes in de lucht zorgen voor een slechte luchtkwaliteit die de gezondheid kan schaden. Het RIVM toetst of de luchtkwaliteit op een bepaalde plek voldoet aan wettelijke grenswaarden.
iSPEX geeft allerlei fijnstofeigenschappen weer, zoals grootte en samenstelling. Hoewel de eigenschappen en hoeveelheid fijnstof per dag verschillen, kan deze burgerwetenschap interessante aanvullende informatie opleveren.
KNMI: klimaatonderzoek doen
‘Het KNMI meet allerlei stoffen in de atmosfeer, zoals ozon, aërosolen en luchtvervuiling. Fijnstof hoort daarbij. Ons onderzoek richt zich op het waarnemen, begrijpen en voorspellen van veranderingen in het klimaatsysteem. Hoe verandert ons klimaat? Waardoor verandert het? Hoe ziet ons toekomstige klimaat eruit? En wat is daarin de rol van fijnstof? Bij de meetmast in Cabauw doen we zeer gedetailleerde metingen, onder meer naar de hoogte waar fijnstof zich bevindt. Die metingen zijn cruciaal voor het bepalen van de nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van de
citizen science-metingen.
Het KNMI verwerkt daarnaast de iSPEX-metingen en brengt de meetlocaties in kaart. We kijken of en hoe we deze voor wetenschappelijk onderzoek kunnen gebruiken. Aan de eerste Landelijke Meetdag Luchtkwaliteit in juli 2013 werkten al bijna 5.000 deelnemers mee. Met hun meetgegevens maken we een fijnstofkaart, waarop we de eigenschappen aangeven, zoals soort en grootte van de stofdeeltjes. Dat is uniek.’
Senior adviseur bij KNMI
RIVM: meetgegevens interpreteren
‘Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) helpt bij de interpretatie en validatie van de iSPEX-metingen. Metingen door het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit van het RIVM geven dagelijks
inzicht in de hoeveelheid en soort fijnstof in de lucht. Met standaard rekenmethoden en -metingen toetsen we de luchtkwaliteit op een bepaalde plek en op een bepaald moment aan wettelijke grenswaarden. iSPEX is daar niet voor bedoeld. Wel leggen we de iSPEX-metingen naast onze eigen
metingen, zodat we kunnen controleren of de metingen van iSPEX kloppen. Ook onderzoeken we of we hiermee meer inzicht krijgen in wat voor soort fijnstof er in de lucht hangt. De gezondheidsrisico’s van fijnstof hangen af van de grootte van de stofdeeltjes en hoe diep ze in de longen doordringen.
De deeltjesgrootte is één van de dingen die de iSPEX-metingen in kaart brengt. Zo kunnen we de gezondheidsrisico’s van fijnstof beter onderzoeken.’
Hester VoltenLuchtkwaliteitsexpert bij RIVM
Universiteit Leiden: experimenteren met citizen science
‘In 2012 wonnen we als team iSPEX de Academische Jaarprijs. Aan deze prijs, bedoeld voor het
toegankelijk maken van wetenschap voor een breed publiek, was een bedrag van 100.000 euro verbonden. Daarmee lieten we 10.000 opzetstukjes voor een smartphone maken en een
bijbehorende app voor het meten van fijnstof. Zo konden we bij geschikte weersomstandigheden het citizen science-experiment laten plaatsvinden. Deze maatschappelijke bijdragen aan de wetenschap zien we als iets van de toekomst.
De iSPEX-meetdagen in juli en september 2013 waren een van de eerste projecten waarbij duizenden deelnemers tegelijk metingen uitvoeren en insturen met hun smartphone. We pasten voor het eerst deze uit sterrenkunde en ruimteonderzoek afkomstige meettechniek toe met behulp van smartphones.
De iSPEX-techniek is gebaseerd op die van de Spectropolarimeter for Planetary Exploration (SPEX). Die meet fijnstof- en wolkdeeltjes in atmosferen van planeten. We hopen dat we in de toekomst initiatieven kunnen ondersteunen die in het buitenland metingen doen. Diverse landen hebben al belangstelling getoond.’
Frans SnikTeam iSPEX van Universiteit Leiden
